مطالعه ی الگوی استقراری دوره ی ساسانی دشت میان کوهی فارسان در استان چهارمحال و بختیاری

پیگیری روندهای فرهنگیِ دوران گوناگون در مناطق با ارتفاع بیش از 2000 متر از سطح دریا مسئله ای ست شایسته ی توجه که توان بالقوه ی آن در باستان شناسی ایران کم تر مورد توجه قرار گرفته است. در پژوهش حاضر، براساس هدف مطالعه ی چرایی و چگونگی تشکیل و تداوم استقرارهای شهرستان فارسان، به عنوان چنین دشت میان کوهی در دوره ی ساسانی، با بهره بردن از بینش محیطی و استفاده از نرم افزار arc gis، به بررسی متغیرهای گوناگون محیطی، نسبت به الگوی پراکنش استقرارهای ساسانی پرداخته و مشخص شد که مهم ترین عوامل زیست محیطی در این رابطه، دسترسی به آب و مرتع کافی است. در این میان، مستقر شدن در نقاطی با پوشش غنی مرتع برای کوچ نشینان منطقه، سکونت گزیدن در مکانی با توان بالقوه برای زراعت آبی برای جوامع کشاورز یکجانشین و دسترسی به راه های ارتباطی، اهمیت ویژه ای در مکان گزینی هر دو گروه مردم ساکن فارسان ساسانی داشته است. الگوی استقرار درونِ شهرستان در دوره ی ساسانی، در ادامه ی روندی که از دوره ی الیمایی ها آغاز شده بود، با تأثیرپذیری از عامل برخورداری از کنترل اجتماعی ـ سیاسی پیشرفته تر و احیاناً سرمایه گذاری های دولتی ـ که این بار، از سوی حکومت مقتدر مرکزی ساسانی سیاست گذاری می شد ـ شکل می گیرد، بنابراین پیوستگی الگوی پراکنش استقرارها با راه ها و نیز، این نکته که محوطه های این دوره به اجبار در کنار بسترهای اصلی رود و چشمه ها نیستند، می تواند توجیه پذیر باشد. در دوره ی ساسانی در عین حال که سکونت بر دامنه ی کوه ها و بر تپه های کنار دشت، هم چون دوران پیشین ادامه می یابد؛ به طور مشخص تمرکز اصلی استقرارها متمایل به دشت مرکزی می شود. در این دوره وسعت استقرارها نیز، بیش تر شده است که شواهدی از روند روبه رشد افزایش جمعیت در فارسان دوره ی ساسانی را در اختیار می گذارد. نشانه های برهم کنش های بین این منطقه و حوزه های فرهنگی خوزستان و فارس دوره ی ساسانی در بین داده های باستان شناختی ـ شکل و تزیین سفال ها ـ مشهود است. این مشابهت ها در مواد فرهنگی، با مسیر کوچ عشایر بختیاری منطقه ی فارسان و روابطی که دارند، هم پوشانی دارد.